Đến với Bến En, du khách sẽ có cảm giác như lạc vào thế giới thần tiên với sông nước mây trời hư ảo, bởi khung cảnh thơ mộng của hồ sông Mực. Được tạo bởi 4 con suối và sông Mực, bốn mùa mặt hồ luôn xanh biếc, tĩnh lặng và lưu giữ những truyền thuyết ly kỳ. Chuyện kể rằng, thuở trời đất còn hỗn mang, có một con mực khổng lồ là con của Long Vương ham cảnh đẹp nơi đây, mải chơi đến nỗi quên lối về. Khi nước rút, mực bị mắc cạn nên cố vùng vẫy, vết tích còn lưu đến bây giờ. Nơi mực chết tạo thành hồ Bến En, tua mực là các con suối. Chính vì vậy hồ có tên là sông Mực với chiều rộng 4.000ha, sâu hàng chục mét, trong lòng hồ nổi lên 24 hòn đảo lớn, nhỏ và cao thấp khác nhau. Có thể nói, nhờ có khu vườn đặc chủng và mặt hồ rộng lớn mà nơi đây có được khí hậu mát mẻ trong lành rất thích hợp cho việc tham quan nghỉ dưỡng, du lịch sinh thái cũng như du lịch mạo hiểm và công tác nghiên cứu. Đặc biệt nếu ngủ lại qua đêm ở đây thì thật thú vị, bạn sẽ được nghe nhịp thở của rừng, lời hát của hồ và tiếng kêu của muôn loài cầm thú.
Ngoài khu vực hồ, đảo và rừng, Bến En còn có những dãy núi đá vôi. Trên mình núi cây cổ thụ mọc theo lên tận đỉnh, mặc tuyết sương, mưa sa gió chướng, những cây đa, cây lim, cây chò vẫn tươi xanh rười rượi, đủ loài thảo mộc nở hoa muôn hồng nghìn tía. Từng đàn cò trắng bay lượn rộn ràng, sáo đen hót véo von, tiếng chim hót vượn kêu, vui tai đẹp mắt. Trong lòng núi còn nguyên vẻ hoang sơ huyền diệu, trong số đó, đáng chú ý nhất là hang Ngọc - một kỳ quan của tạo hóa, với chiều dài 80m, rộng 8m, cao 2,5m, bên trong có rất nhiều hình thù kỳ vỹ. Giữa hang có một khối thạch nhũ lớn, lấp lánh như ngọc nên được gọi là Hòn Ngọc, bên trong hang có một suối nước trong vắt, tương truyền rằng nếu ai được tắm tại suối này sẽ gột rửa được bụi trần. Cách hang Ngọc chưa đầy một cây số là hang Cân, từ hang nhìn về phía Tây Nam, toàn bộ vùng non nước của hồ sông Mực và rừng đại ngàn từ Vườn quốc gia Bến En đều hiện rõ ở trong tầm mắt. Đi quay về phía Đông vài km du khách sẽ được đến vùng thung lũng Đồng Mười để tham quan một Lò cao kháng chiến trong một hang đá lớn mà lâu nay gọi là Lò cao kháng chiến Hải Vân - một kỳ tích có một không hai trên thế giới của đội ngũ cán bộ, công nhân gang thép quốc phòng đầu tiên của Việt Nam xây dựng nên trong thời khắc chiến tranh ác liệt để cung cấp nguyên liệu cho các công binh xưởng chế tác ra nhiều loại vũ khí phục vụ cho các chiến trường đánh Pháp.
Bến En của rừng núi đại ngàn, nhưng Bến En cũng là khu vực có không gian “Thiêng” của tín ngưỡng Việt Nam truyền thống. Sau khi du lịch trong rừng và trên hồ - đảo, để thay đổi không khí. Du khách có thể đến ngay được chỗ vùng đệm phụ cận của Vườn Bến En để tham quan, chiêm bái một số di tích thuộc hệ thống thờ Mẫu như đền Phủ Sung thờ Chúa Liễu Hạnh là nữ thần “Tứ bất tử” gắn liền với đạo Mẫu - một chính đạo tôn vinh người mẹ mang đậm màu sắc Việt. Bao quanh Bến En còn có một số đền miếu như đền Phủ Na ở Xuân Du, đền Khe Rồng ở xã Hải Long (nơi thờ một danh tướng nghĩa liệt đã từng theo Bình Định Vương Lê Lợi trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Tại những nơi này, du khách sẽ đến để cầu tài, cầu lộc, cầu bình yên, may mắn. Và còn biết bao huyền tích nữa nếu ta say sưa đi vào các bản của người Thái, người Thổ, người Mường ở các xã Tân Bình, Bình Lương cùng họ chung vui uống rượu cần, thưởng thức món canh đắng thơm mát do chính đồng bào dân tộc nấu, bên ánh lửa nhà sàn bập bùng cùng nhau nếm món cá mè khổng lồ vừa béo lại vừa thơm “Cá mè sông Mực chấm nước mắm Do Xuyên/ Chết xuống âm phủ còn viền nút xương” tất cả vẻ đẹp của thiên nhiên và con người ở đây đã tạo cho Bến En nói riêng và Như Thanh nói chung một nét độc đáo của hệ sinh thái tự nhiên mà ít nơi nào có được.
Trong suốt cả 4 mùa xuân, hạ, thu, đông, Vườn quốc gia Bến En như một bức tranh khổng lồ lung linh nhiều màu sắc. Và cứ sau mỗi mùa, hay sau mỗi khi mưa nắng, chiều hôm, sáng sớm với ánh hoàng hôn và bình minh chiếu rọi, không gian rừng - núi - hồ - đảo - sông - suối - bản làng của Vườn quốc gia Bến En lại có sự thay đổi, biến ảo màu sắc, hình thái đến lạ thường. Tất cả cảnh quan đến âm thanh của vùng rừng núi nơi đây đều có sức quyến rũ bất kỳ ai, có lúc nó làm cho ta thật hứng khởi, nhưng cũng có lúc làm cho ta phải nao lòng để suy nghĩ, tưởng tượng đến những gì xa xăm, huyền bí… chắc chắn sẽ đem đến cho du khách một tour du lịch hấp dẫn và một kỳ nghỉ dưỡng đáng nhớ./.

                                                                                                                                                                                                      Nguyễn Thúy