Đồng chí Lê Đức Thọ tên thật là Phan Đình Khải, sinh ngày 10/10/1911 tại xã Địch Lễ, huyện Mỹ Lộc (nay là xã Nam Vân, thành phố Nam Định, tỉnh Nam Định). Với lòng yêu nước, thương dân và hoài bão tuổi trẻ, đồng chí Lê Đức Thọ đã sớm dấn thân trên con đường cách mạng vinh quang và gian khổ. Năm 1925, khi mới 14 tuổi đồng chí đã tích cực hoạt động trong phong trào học sinh yêu nước. Năm 1926, tham gia các hoạt động bãi khóa, dự lễ truy điệu nhà chí sĩ yêu nước Phan Chu Trinh. Năm 1928, khi 17 tuổi đồng chí được kết nạp vào Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên. Được hoạt động và rèn luyện trong tổ chức cách mạng, năm 1929, tròn 18 tuổi, đồng chí được vinh dự kết nạp vào Đông Dương cộng sản Đảng, làm Bí thư Chi bộ học sinh và phụ trách công tác thanh niên học sinh, đồng chí thuộc lớp những đảng viên Cộng sản đầu tiên của Đảng ta.

Tháng 11 năm 1930, đồng chí bị thực dân Pháp bắt và kết án 10 năm khổ sai và bị đầy đi nhà tù Côn Đảo, làm Bí thư chi bộ và Thường vụ Chi ủy nhà tù. Năm 1936, trước sức đấu tranh mạnh mẽ của dân ta và phong trào Bình dân ở Pháp, thực dân Pháp ở Đông Dương phải trả tự do cho một số tù chính trị, trong đó có đồng chí Lê Đức Thọ. Ra tù, trở về quê hương, trong những năm 1936-1939, đồng chí tiếp tục xây dựng cơ sở bí mật của Đảng và phụ trách công tác báo chí công khai của Đảng bộ. Từ năm 1939 – 1944 bị địch bắt và bị kết án 5 năm tại các nhà tù Hỏa Lò (Hà Nội), Sơn La và Hòa Bình.

Tháng 9 năm 1944, đồng chí được Trung ương giao phụ trách công tác tổ chức và huấn luyện cán bộ ở khu An toàn của Trung ương. Tháng 10/1944, được chỉ định là Ủy viên Trung ương Đảng trực tiếp phụ trách Xứ ủy Bắc Kỳ. Tháng 8-1945, tại Hội nghị toàn quốc của Đảng ở Tân Trào, được cử vào Ban Thường vụ Trung ương Đảng. Đồng chí đã tham dự Hội nghị mở rộng Ban Thường vụ Trung ương Đảng đêm ngày 9/3/1945, đề ra chủ trương phát động cao trào cách mạng tiến tới cuộc Tổng khởi nghĩa, đồng chí cũng tham dự Hội nghị Ban Thường vụ Trung ương Đảng tháng 12-1946, quyết định toàn quốc kháng chiến.

Năm 1948, đồng chí thay mặt Trung ương Đảng tham gia đoàn đại biểu Đảng và Chính phủ vào miền Nam công tác. Năm 1949, đồng chí được chỉ định làm Phó Bí thư Xứ ủy Nam Bộ. Năm 1951, tại Đại hội toàn quốc lần thứ II của Đảng, đồng chí được bầu vào Ban Chấp hành Trung ương, được giao làm Phó Bí thư Trung ương Cục miền Nam. Từ năm 1949 đến năm 1954, làm Trưởng Ban Tổ chức Trung ương Cục miền Nam.

Năm 1955, đồng chí tập kết ra Bắc, làm Trưởng ban Thống nhất Trung ương. Cuối năm 1955 được bổ sung vào Bộ Chính trị BCHTW Đảng phụ trách công tác sửa sai trong cuộc vận động cải cách ruộng đất và chỉnh đốn tổ chức. Cuối năm 1956, làm Trưởng Ban Tổ chức Trung ương. Từ tháng 11/1956 đến năm 1961 kiêm chức Giám đốc Trường Nguyễn Ái Quốc Trung ương. Năm 1960, tại Đại hội lần thứ III được bầu vào Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bộ Chính trị và Ban Bí thư, Trưởng ban Tổ chức TW. Năm 1966, kiêm hiệu trưởng Trường Nguyễn Ái Quốc Trung ương. Năm 1967, được cử vào Quân ủy Trung ương. Đầu năm 1968, được Bộ Chính trị cử vào miền Nam làm Phó Bí thư Trung ương Cục miền Nam. Tháng 5-1968, được Bộ Chính trị giao nhiệm vụ phụ trách công tác đấu tranh ngoại giao, làm cố vấn đặc biệt của Đoàn đại biểu Chính phủ Việt Nam DCCH tại Hội nghị Pari. Sau hiệp định Pari và Việt Nam (năm 1973), được cử làm Trưởng ban miền Nam của Trung ương. Năm 1975, được Bộ Chính trị cử vào miền Nam phổ biến nghị quyết về cuộc Tổng tiến công Mùa Xuân và cùng với một số đồng chí lãnh đạo khác thay mặt Bộ Chính trị chỉ đạo chiến dịch Hồ Chí Minh. Tháng 12-1976, tại Đại hội lần thứ IV của Đảng, được bầu vào Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bộ Chính trị và Ban Bí thư làm Trưởng Ban Tổ chức Trung ương Đảng.

Sau giải phóng miền Nam (30/4/1975) đồng chí làm Phó ban đại diện Đảng và Chính phủ ở miền Nam. Năm 1977 đến tháng 1/1979 được Bộ Chính trị phân công phụ trách công tác đặc biệt. Năm 1980, được cử làm Bí thư thường trực, phụ trách công tác tổ chức; tháng 10-1980 kiêm chức Hiệu trưởng Trường Chính trị đặc biệt. Tại Đại hội toàn quốc lần thứ V của Đảng (tháng 3-1982), đồng chí được bầu lại vào Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bộ Chính trị và Ban Bí thư, làm Bí thư thường trực, phụ trách công tác tư tưởng nội chính, ngoại giao. Năm 1983 được chỉ định làm Phó Chủ tịch Ủy ban Quốc phòng. Năm 1986, làm Trưởng Tiểu ban Nhân sự Đại hội lần thứ VI của Đảng. Tại Đại hội toàn quốc lần thứ VI của Đảng (tháng 12-1986), được Đại hội cử làm Cố vấn của Ban Chấp hành Trung ương.

Trong suốt cuộc đời mình, đồng chí luôn thể hiện bản lĩnh chính trị cách mạng, sự kiên trung bất khuất suốt đời phấn đấu hy sinh cho độc lập, tự do của Tổ quốc, hạnh phúc của Nhân dân. Cả cuộc đời và sự nghiệp của đồng chí đã trở thành di sản quý báu của dân tộc Việt Nam, không chỉ được lưu giữ trong lịch sử, mà còn trở thành tên phố, tên đường, tên phường, tên trường học... vô cùng thân yêu, gần gũi ở nhiều địa phương trên đất nước ta. Với những cống hiến của mình, đồng chí đã được Đảng và Nhà nước ta tặng thưởng Huân chương Sao Vàng và nhiều Huân chương, danh hiệu vinh dự cao quý khác. Đảng và Nhà nước Liên Xô tặng Huân chương Cách mạng Tháng Mười. Đảng và Nhà nước Cămpuchia tặng Huân chương Ăngco.

Năm nay, nhân kỷ niệm 110 năm Ngày sinh đồng chí Lê Đức Thọ là dịp để toàn Đảng, toàn quân và toàn dân ta tưởng nhớ, tri ân những đóng góp lớn lao của đồng chí. Trong thời đại đổi mới, đồng chí là tấm gương sáng ngời để mọi thế hệ người Việt, đặc biệt là thế hệ trẻ phấn đấu noi theo, cùng nhau xây dựng một nước Việt Nam giàu mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh./.

Minh Tịch (Sưu tầm và Biên soạn)